جان (ژوان) بیگیم خاتئن همسر دلاور جهانشاه

جان(ژوان) بیگیم خاتئن

د. خ. اونق: جان بیگیم خاتئن٬ همسر دلاور و صاحب نام سلطان جهانشاه پادشاه سلسله تركمنان قره قويونلی است. وی با داشتن روحیه اقتدار سیاسی در دوران حکومت همسرش، جهانشاه قره قویونلی، با ایفای نقش واسطه و میانجی سعی می کرده است٬ اختلافات داخلی حکومت وی را با درایت به مصالحه بکشاند. بویژه٬ چندین بار از اختلاف جهانشاه میان پسرش مورزه قره خاسانعالی (حسنعلی) ممانعت نموده است. وی پس ازجهانشاه نیز خود را در امور سیاسی دخیل می‏دانست.

برخی از قلم بدستان، جان بیگیم خاتئن را شیعه مذهب قلمداد می کنند. این نظر ریشتاْ اشتباه است و در هیچ منبع موثقی غیر از منابع شیعیان تمامیت خواه اسلامی وجود ندارد. این در حالی است که جان بیگیم خاتئن در اصل مسیحی می باشد. بر اساس منابع موثق تاریخی و دلایل اتنیکی جهانشاه درسال ۱۴۲۰/م. با دختر امپراطور طرابوزان آلکسی چهارم [Wiki] که همان جان(ژوان) بیگیم خاتئن است٬ ازدواج ميکند.

همچنین از نکته نظر اتنیکی و مردم شناسی٬ براساس رسومی که در بین معتقدین اهل سنَت مرسوم است٬ در صورت ازدواج هر مسلمان سنی با زنان غیر تسنَن به شرط تغییر مذهب وی به اهل سنت منظور است. حال آنکه در این امر اصرار چندانی وجود نداشته به ویژه در بین پادشاهان.

لازم است جان بیگیم خاتئن را در مقایسه با بیکه (بیگیم) خاتئن های سلاطین عثمانی چون «حۆررم سولطان بیکه» که به عنوان دختری روس تغییر مذهب داده شده به اهل تسنن سلاطین عثمانی٬ ... اشاره نمود.

قابل ذکر است که دختر دیگر الکسی چهارم بنام دسپینا خاتئن یا تئودورا بیگیم که به همسری اوزین حسن آق قویونلی درآمده است، زنی بود معتقد به کیش خود٬ که وی هیچ وقت مسلمان نشد و دين نصرانی خود را برای همیشه حفظ نموده است. تئودورا یکی از خواهران جان بیگیم دختر امپراطور طرابوزان می باشد. بعد از سقوط دولت قره قویونلی ها و تسخیر و انتخاب شهر تبریز به عنوان پایتخت از جانب سلطان اوزین حسن آق قویونلی٬ دسپينا خاتون سالها در تبريز ملكه پادشاه بوده است. این واقعه مربوط به سالهای ۱۴۴۰ تا ۱۵۰۰ میلادی می باشد. دسپينا خاتون که همسر امیر سلسله "کنفدراسیون ترکمنهای آق قویونلی"٬ بود٬ مادر مارتا (عالمشاه بیگیم) می باشد.

جان بیگیم خاتئن همسر دلاور و صاحب نام سلطان جهانشاه در گؤک مسجید

جالب اینجاست که بدانیم مارتا (عالمشاه بیگم) مادر "اسماعیلشاه" بنیانگذار سلسله صفوی است.

علاوه بر این٬ از آنجائی که جان بیگیم خاتئن بدلیل تربیت در بارگاه میراث داران امپراطوری یونان و روم شرقی امَا رو به ضعف طرابوزان آلکسی چهارم بود٬ آشنا به مملکت داری و برآمده از آزمون های حربی و نظامی دستگاه امپراطوری عظیم روم قدیم و یونان٬ از درایت سیاسی اجتماعی ایَام خود به خوبی برخوردار بوده است. از این جهت مورد علاقه و به عنوان مشاور جهانشاه نقش بسزائی در موفقیت های سلطان بازی می کرد که همواره مورد مصلحت وی در امور رتق و فتق کشورداری بوده است.

جان بیگیم خاتئن به لحاظ حربی - نظامی دارای تجربه هایی بوده است. چون علاوه بر مشاورتهای مملکتداری با سلطان٬ اغلب در مسائل مملکتی به کمک پسر بزرگش شاعر و سپهسالار مورزه پیربوداق می شتافته است. وی از سوی پدر و به یاری تدبیرات با درایت جان بیگیم خاتئن به شیراز رفت و در اواخر شعبان 857 با سنجر تیموری جنگید که به پیروزی پیربوداق و تسخیر شیراز انجامید. (ابوبکر طهرانی، 332-333؛ روملو، 341؛ تتوی، همانجا؛ نیز نک‍‍ : ییلدیز، IX/259).

چنانچه در ایام جنگ جهانشاه با ابوسعید تیموری در سالهای ۱۴۵۶-۱۴۵۷ قشون فرزند شاعر و سپهسالار خود پیر پوداق را در یاری رسانی به لشکر بزرگ جهانشاه فرماندهی نموده بود. همچنین وی پس از مرگ جهانشاه به همراه دخترانش٬ صالحه و شاسارای بیگیم تلاش فراوانی نمود که آخرین فرزند خود مورزه آبئلقاسئم (ابولقاسیم) را به حکومت برساند و در این راه موفق شده بود٬ قشون جهانشاه را در سرکوب فرزندان یاغی قره ایسکندر به خوبی سازماندهی نماید.(احمدبن حسین، 274؛ روملو، 342-344؛ ابوبکر طهرانی، 337-340). ...
-----

* (Greek, Alexios IV Megas Komnēnos), (1382–1429), Emperor of Trebizond from March 5, 1417 to October 1429.[(1)]

Original - جان(ژوان) بیگیم خاتئن

**************************

Empire of Trebizond (brown) and surrounding states in 1300