مسجد کبود یا مسجد جهانشاه نوشته ی: لیلی منظوری

لیلی منظوری

ینیاد مختومقلی فراغی: یکی از بناهای تاریخی تبریز، مسجد کبود و یا در زبان تر کی «گوی مسچید» است. آنگونه که از کتیبه های سردر مسجد مشهود است این بنا در سال 870 ه.ق ساخته شده است. بنای این مسجد که بنام جهان شاه معروف است در زمان جهان شاه (پسر قره یوسف ترکمن، برادر گوهر شاد آغا، زن میرزا شاهرخ (پسر امیر تیمور گورگانی) آغاز شده‌است. جهان شاه، از مشاهیر دانش ادب دوران خود بود که در پیکار با حسن بیک، از امرای آق قویونلو کشته شد و جسدش را به تبریز آورده و در این مسجد به خاک سپردند.
این مسجد یکی از گرانبهاترین یادگارهای قرن 9ام هجری و نمونه بارزی از شاهکارهای معماری و کاشیکاری است؛کاشی های آن از نظر رنگ آمیزی بی مانند هستند. معروف است که این مسجد به اراده صالحه، دختر جهان شاه بنا گشته است.
 جهانگردان و تاریخ نگاران در نوشته های خود از شکوه و عظمت این بنا که در زمان خود و اکنون بیننده را متحیر می کرده و می کند، توصیف زیاد کرده اند. از جمله تاورنی یه «Taverniye» فرانسوی به سال 1626 م در سفرنامه خود چنین نوشته است:
« ... یکی از مساجدی است که بهتر و عالی تر از سایر مساجد تبریز بوده و درسر راه اصفهان واقع شده است. ایرانی ها آن را متروک رها کرده اند و به آن مانند معبد کفار نظر می کنند، زیرا معتقدند که پیروان اهل تسنن آنرا بنا کرده اند. بنای مسجد بسیارعالی است، پنجاه پا بلندی دارد و دیوارها همه کاشی های اعلا به رنگ های مختلف، به سبک معماری و با خط تازی در رنگ های طلایی و لاجوردی و آیات قرآن زینت یافته است. دو مناره خیلی بلند و کم قطر کاشی کاری شده، دردو سمت آن قرار گرفته اند. با وجود اینکه مناره ها قطر زیادی ندارند، تو خالیند و ظاهر آنها از کاشی است. چون به سال 1780 م در تبریز زلزله شدیدی حادث شد، احتمال می رود که این مناره ها در همان سال خراب شده باشند...».

نمای مسجد از بیرون محوّته

در میان کاشی های معرق سفید بر روی متن لاجوردی، کتیبه هایی به خط نسخ و گل و بوته های رنگی وجود دارد. که در لابلای آنهاکلمات «یا‌دائم‌الخیرات»، «یاحبیب الفقراء»، «یاحنان» و... نوشته‌شده‌است.
در پایه های سمت شرق و غرب سردر ورودی مسجد، آیه 18 و 19 از سوره توبه قرآن به خط خوش نوشته شده و متاسفانه از کتیبه های بالای طاق سردر، به جز چند کلمه، همه نوشته ها ریخته‌اند.
«مادام دیو لافوآ» که با شوهرش «ساموئل دیو لافوآ»، آرشیتکت و باستان شناس فرانسوی، به ایران سفر کرده است، در سفرنامه خود به بهترین وجه، این بنای تاریخی را که عظمت هنر ایرانیان را نشان می دهد، اینچپنین توصیف کرده‌است:
«کتیبه ها و نوشته ها با خط ثلث عالی و کاشی معرق فیروزه ای روشن بوده اند که به مرور زمان آبی به نظر می رسند. نقوش کاشی ها عموما گل و بوته و سمبل گیاهان است که بر سطح فیروزه ای نقش بسته است و از نظر هنر معماری و کاشی سازی اعجاز آمیز بوده و عالی تر از کاشی کاری مساجد دوران صفوی در اصفهان و یا مسجد گوهر شاد مشهد است که به وسیله گوهر شاد آغا، بنا شده است...».

وضع کنونی مسجد، امروزه تقریبا همان است که مادام دیو لافوآ یاد کرده است و آنچه که باقی مانده سر دربا عظمت و خرابه های مسجد است که در فضای کو چکی قرار دارد و زمین های اطراف آن را نیز بعضی اشخاص غصب کرده اند. در سال 1942 بعضی تعمیرات نا مناسب در آن به عمل آوردند و مشهور است که در سال 1944 میلادی، عده ای از مردم جاهل در اثر احساسات ناسنجیده به چند نقطه از سنگ های مرمر ازاره تالار جنوبی مسجد دستبرد زده، قطعه قطعه کرده اند تا برای ستارخان، سردار ملی آذربایجان، پایه مجسمه از آن بسازند
منبع: سایت اینترنتیwww.aruna.ir