رویارویی دو طایفه قدرتمند ترکمنان قره قویونلی و آق قویونلی - 2

مجسمه‌ای از دوره قره‌ قویونلی
ه‌"ایگدیرباش" قوچی-نماد گوسفند سیاه‌

دنباله مطلب قبلی!... 

اوضاع سیاسی٬ اجتماعی این دوره

تاريخ در سخن اوّل خود سعی دارد واقعّيتهای زمان خود را بطور واضح و صحيح بيان دارد. در راستای اين سخن بگذار واقعيّتها را از دريچه چشم تاريخ بنگريم، تا بتوانيم به نتيجه مطلوب زمان خود برسيم. بنا به نقل يکی از مفاخرين ترکمن که می گويد: "به ميراثهای فرهنگی و ادبی خود کراراً روی بياوريد و مراجعه کنـيد! آن ميراثها افکارتان را به روی حقيقت باز، حلال را از حـرام متـمايز و عشق به وطن پدری، خاک مادری، جامعه و والدين ات را به تو می آمـوزد."

حال به تحليل کوتاهی از دوره سياسی - اجتماعی شاعر عارف، پادشاه نامی و فاضل سلسله محتشم ترکمنان قره قويونلوی مشهور به جهانشـاه و متخلّص به "جهانشاه حقيقی" که اشعار عارفانه بسياری از او بيادگار مانده است، می پردازيم.

در دوره او بعداز اينکه اروپا نتوانست طی جنگهای طولانی صليبی بر حکّام مسلمان ترکمانان سلجوفی و ممالک مملوکان تورک حاکم بر مصر همچون السلطان عز الدين أيبك و شامات چون سلطان بی برس(بای بارس) در خاور ميانه و نزدیک غلبه پيدا کند، سياست تسخير بازارهای پر گنج مشرق زمين را از راهی غير از جنگهای رو در روی صلیبی جستجو می نمایند. اين دوره مقارن بود با دوره رنسانس و شروع انقلابات صنعتی در اروپا، که توليدات صنايع آن با اشباع بازارهای داخلی اروپا روبرو و به حالت رکود در می آمد. پاپ در واتيکان و پادشاهان اروپای صنعتی بدنبال عدم موفّقّيت در پيروزی جنگهای صليبی، اسلام و فِرَقِ اسلامی آن را پيش از آنکه خود مسلمانان مورد تفحّص قرار دهند، تحت مطالعه قرار دادند، تا با ایجاد اختلاف میان ايران و امپراطوری عثمانی، بتوانند از راهی نزديکتر به آسيای مرکزی و به هندوستان تا چين دسترسی پيدا کنـند.

صحنه فتح قسطنطنیه توسط سلطان محمد فاتح (II)

 نيرومندترين حکّام ترکمن در آسيای صغير و ايران زمين گذشته از يگانگی ملّی و قومی، دارای مذهب اهل سنّت بودند. اين واقعه به مثابۀ مستحکمترين ديوار مسلمانان که اروپا قادر به نفوذ و تخريب آن نبود، نمود پيدا می کرد. اين ديوار بعد از تسخير قسطنطنيّه توسّط سلطان محّمد فاتح، بويژه استحکام بيشتری بخود  گرفته بود.

اروپا بدنبال مطالعه دقيق رفتارهای دينی و سياسی ايرانيان زمينه روی کارآمدن نيرويی از ترکمنان را مهّيا می کرد که از يک طرف تابع اروپا و از طرف ديگر مذهبی غيراز اهل سنّت داشته باشد. با اين قصد سفراء و ايلچيان و کارگزاران علنی و مخفی به درباريان حکام ترکمن ايران و عثمانی گسيل می داشتند، تا زمينه نفوذ روابط امپرياليستی کاپيتاليسم نوپا را در شرق زمين فراهم نمايند.

 

اين رويدادها مقارن بود با حضور سلاطين اهل سنّت ترکمن در دولت عثمانی و کنفدراسیون های قدرتمند قره قويونلوئيها و آق قويونلوئيها که در جبهه اوّل جنگ سرد اروپا با امپراطوری عثمانی قرارگرفته بودند. اروپا از هر طريقی که ممکن بود اختلافات مذهبی و قومی اين اقوام را تا ميتوانست دامن می زد.

ضمن آنکه پروسه گرايش به پتانسيل شیعۀ اثنی عشريّه در زمينه های عقيدتی بعضی از گروه های مسلمانان اهل سنّت هميشه فراهم بود، در بين اقوام شش گانۀ ترکمان(قزلباش) از یکسو با گرويدن اعقاب شيخ صفی الّدين اردبيلی به مذهب تشیع دوازده امامی و طرح ادعای سید بودن، و از سوی دیگر، تبليغات گوناگون آخرين پادشاه طرابوزان که در ارتباط با واتيکان و دول اروپائی قرار داشت، این دشمنی با اهل تسنن، بشدت تقويّت می شد.

 
در روند همين اياّم بود که در ابتدا شش تا هفت طايفه از ترکمانان (قزلباش) حاکم بر ايران در پروسه گرايش مذهب شیعه واقع شدند. اين طوايف عبارتند از: صفویان، افشاريان، قاجاريان، ذوالقدر، اینانلو، استاجلو، بیات (و بخشهایی از طایفه بزرگ بهارلو) اين طوايف از ترکمانان که بيشتر در معرض جنبشهای عقيدتی قرار گرفته بودند، در يک روند تاريخی چندين صده در مقوله استحاله ملّی قرار گرفتند، که نتيجه آن فراروئی قشری از ترکمانان قزلباش بود که از مذهب اهل سنّت رویگردان و به مذاهب شیعۀ اثناء عشريّه و فرقه های مذهبی برخاسته از تشیع، همچون بابیت و بهائيّت و غيره در غلتيدند.

چنانکه در طول تاريخ هزار ساله حکومت ترکمانان در فلات ايران مشاهده ميکنيم، در دوره قره خانيان تشابهات عقيدتی مذهب تک خدائی (شمنی) تورکان (يکه تانگری) با توحید اسلام عربی، باعث تغيير دين در دولت تورکان "قره خانی" به اسلام (با مذهب اهل سنّت) شد. در دوره سلاطين غزنويان زبان تورکی زبان قشون و اشرافیت حاکم و زبان فارسی در مراسلات ديوان دولتی به زبان رایج تبديل ميشود. در قرن شانزدهم (١٥٠١) ميلادی مذهب تثبيت يافته دولت ترکمانان که تابع اهل سنّت بودند به مذهب شیعۀ اثناء عشريّه مبدل می گردد و در اوائل قرن بيستم با خلع حکومت قاجاريه آخرين نشانه های حاکمیت تورکان، تورکمانان و ترکان[22] در کشور ایران، با تکیه بر امّت پرستی عقیدتی و برتری نژادی (پان ملی آریائی نژاد یا تفکرات "امتی") از ريشه برکنده ميشود.

امروزه به استناد بر علوم مردمشناسی و قومشناسی (اتنولوژی) تمامی طوايف ذکر شده در بالا و گروههای جدا شده از آنها و سایر طوایف و اقوام، که در ترکيب قوميّتهای مختلفی مشاهده ميکنيم. بسياری از آنها بدلیل جوّ انحصار طلبی فرهنگی و غیر دموکراتیک، وابستگی نَسَبی خود را به تورکمنان نفی یا کتمان ميکنند!...

ورود سلطان محمد فاتح به قسطنطنیه(اسلامبول)

با تسخير بزرگترين قلعه و مرکز مسيحيان یعنی قسطنطنیه (کنستانتیناپل) در سال ۱۴۵۳ ميلادی از جانب سلطان محمّد فاتح، اروپا بر تلاشهای عمليّات سياسی خود می افزايد. ارتقاء روز افزون نيروی اوزين حسن آق قويونلوی حکّام مسیحی شهر "ونيز" را به تفکّر واميدارد. درست در همين ايّام دختر آخرين امپراطوری مسيحی طرابوزان بنام "کاترینا خاتون(دسپینا خاتون)" به همسری حاکم روبه قدرت ترکمانان آق قويونلوی برگزيده مي شود. اروپا با استفاده از ايجاد اين زمينه ها درجهت رو در رو قراردادن اوزون حسن آق قويونلوی برعليه سلطان محمّد فاتح(پادشاه عثمانی) دست به عمليّات سياسی می زند. (پیش از این با پيروزی بر جهانشاه استقلال طلب به حاکميّت قره قويونلی ها نقطۀ پایان گذاشته بود). در پی اجرای سياستهای متّخذه سفراء و جاسوسین[23] خود را به حضور اوزين حسن آق قويونلی که مقر حکومتی او قبل از پيروزی بر جهانشاه قره قويونلی دياربکر بوده است، اعزام می دارد. ...

بدنبال همين سياستها بود که اروپا درقرون وسطی مبادرت به کاشتن تخم نفاق در بین این اقوام، آينده اين ملل برادر نسبی را که تا به امروز تداوم یافته است، پی ريزی می کند.

... ادامه دارد...
=============================

22. جهت تمایز روند شکل گیری این عناوین، شکل نوشتاری آنرا در منایع موثق روسی-انگلیسی بشکلهای، "تورک(Тюрк)"، قبل از شکلگیر عنوان "تورکمان(تورکمن یا ترکمن) بوده است. اطلاق وجه تسمیه "تورکمان"، در روند "تورک ایمانی" که آن اولین بار بشکل "تورکمان" از تاریخ بیهقی شروع میشود. همچنین اطلاق وجه تسمیه "ترک" بعداز تغییر مذهب در دوره صفویان از جانب شاه عباس کلمه "تورکمن" را از اسامی "تورکمنان صاحب منصب" در دربار برداشته میشود. بجای آن کلمه "ترک" یا "شاهسون(در ترکی شاهسون، در ترکمنی شاسؤیین، در فارسی و عربی شاه حسین)" مورد استفاده قرار می گیرد. در حال حاضر وجه تسمیّه "ترک" هم مورد هجوم قرار گرفته است!.

23. این سفراء و جاسوسان اروپائی بنام "تاجرین ونیزی" در تاریخ مشهورند.

------------------

*Addational resources! Pics: The cuptured Constitanpoul by Ottoman Imperial Sultan Mehmet II