پژوهش در باره اشعار بازمانده به زبان فارسی «دیوان جهانشاه حقیقی» در دانشگاه بین المللی قزوین

گؤک متچید

دیوان حقیقی: چنانچه در مطالب قبلی بدان اشاره گردید٬ در مورد مجموعه «اشعار باز مانده از دیوان حقیقی» در ادبیات کلاسیک فارسی٬ در اینجا حاوی ۶۱ صفحه از فایل پی ادی اف گنجانیده شده است٬ که آن از جانب نشریه «آینه میراث» توسط پژوهشگر کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی٬ دانشگاه بین المللی قزوین آقای علی بصیری پور به استناد آثار مورخینی چون حسن بیک روملی در کتاب «احسن التواریخ»، شجاع الدین کربلایی در کتاب «حدیقة المعارف»، علی بن عبدالمؤمن در اثر «تکملة الاخبار» و فخری هروی در «روضة السلاطین» درج شده بود٬ منتشر شده است که در آن با تکیه بر مجموعه ای از اشعار فارسی جهانشاه حقیقی٬ تلاش شده است قوَت و سلاست طبع همچنین بینش عرفانی این‌ پادشاه را به خوبی نشان دهد.

پس از آن بر این مقاله نقدی نیز از جانب پژوهشگر دیگر کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی٬ دانشگاه بین المللی قزوین٬ آقای مهدی الهیاری تبریزی نوشته شده است که فایل آن نیز ذیلاْ ارائه می گردد. نویسنده در آن نقد٬ جهانشاه را به تشیع منتسب می کند که هیچ استنادی در این انتساب وجود ندارد٬ جز اینکه چند خط بر روی کاشی مسجد کلمه «علی ولی ...» کنده شده است که آن هم سالها بعداز زمانه جهانشاه٬ در دوره شاه اسماعیل که مذهب شیعه را رواج داده است٬ آن کلمات عامداْ در نمای مسجد گنجانیده شده اند و آن هم به دلیل سنی بودن صاحب مسجد که همان جهانشاه حقیقی است٬ انجام گرفته است. ولاغیر به دلایل و با استناد به منابع موثق جهانگردان بیطرف که در متن اثر جدید ارائه شده و قسمتهایی از آن نیز در اینجا ذیلاً درج می گردد٬ جهانشاه یک پادشاه سنی سکولار (لائیک) و معتقد به حروفیسم بوده است. ...

به استناد آثار کاتب و اولیاء چلبی همچنین جهانگردان فرانسوی که در مورد گؤک مسجد بجا گذاشته اند٬ انتساب هویت شیعه به سلطان جهانشاه باطل و بیهوده است. در این مورد به نوشته های این جهانگردان در نیمه های اول و دوَم قرن یازدهم هجری شمسی اشاره می کنیم:

در نیمه اول قرن یازدهم هجری شمسی، مورخین و محدثین معروفی از ترکیه عثمانی چون کاتب چلبی و اولیا چلبی از مسجد دیدن کرده بودند. آنها در رساله های خود اطلاعات مفیدی داده اند. در مورد آن کاتب چلبی نوشت: «دیوارهای درب اصلی مسجد جهانشاه بلندتر از سقف ساختمان طاق کسری است ساخت و ساز بسیار عالی است، که با کاشی های زیبا آراسته شده و گنبد بلند فیروزه ایی لاجوردی آن دلنواز جمیع بندگان است که هر کس بدان دخول گردد٬ اجازه درآمدن به وی را نمی دهد. اما بدلیل سنی بودن صاحبان مسجد٬ شیعیان اغلب برای رفتن به مسجد خودداری می کنند.».

همچنین در نیمه دوم قرن یازدهم هجری شمسی، جین باپتیست تاورنیه و شاردون جهانگردان فرانسوی نیز از این مسجد دیدن كرده بودند. جین باپتیست تاورنیه علاوه بر سردر و کاشیکاریهای بی نظیر آن از وجود دو مناره بسیار بلند صحبت می­کند که معلوم می گردد طی حوادثی که در طول قرون بر سر آن آمده٬ بویژه در هنگام زلزله سال ۱۷۷۹ میلادی کاملاً از بین رفته است. همچنین سیل های پی در پی از روی آن٬ این بنای زیبا را به تخریب کشیده و در نهایت بخشی از سنگ های مرمری در قسمت هایی از این بنا به وسیله مردم که عقیده داشتند٬ صاحب و بنیانگذار این مسجد سنی مذهب بوده٬ به یغما رفته است و گؤک مسجد را به ویرانه ایی تبدیل کرده است.

در آن ایَام کتیبه های نوشته شده ای که نشان دهد در آن کلمه «علی ولی ...» درج شده باشد٬ ازبین رفته اند و مسجد مظفریَه از اواخر قرن هفدهم تا اوایل قرن بیستم به ویرانه ای تبدیل شده بوده است. در حال حاضر هرکتیبه ای که در آن هست بر حسب حدس و گمان ها و تکه های باقیمانده آن ساخته و پرداخته بعداز مرمت آن می باشد. البته دلایل دیگر آن چنانچه در بالا بدان اشاره کردیم٬ اضافه کردن آن کلمات بعداز دوره شاه اسماعیل صورت گرفته است.

همچنین به استناد اسنادی که معماران و نقاشان صاحب نام دنیا چون «پاسکال کوست» فرانسوی که در قرن هیجدهم (۱۸۲۷) از جانب پادشاه فرانسه به نزد شاهان ایران می آید٬ طرح کامل بازسازی و مرمت مسجد را داده است. همراه با این طرح اطلاعاتی نیز در مورد تاریخ ساخت مسجد و صاحبان آن ارائه می دهد که در آن بر روی سنی بودن سبک معماری مسجد تأکید دارد. با این حساب می توان گفت که٬ از دوره غزنویان و امپرطوری بزرگ سلجوقیان (در قرون IX-X) به این سوی از صد ها عماراتی که توسط شاهان ترکمن ساخته شده است٬ «مسجد مظفریَه» آخرین مسجد اهل سنت قبل از تغییر مذهب در قرن XV از جانب اسماعیلشاه در محدوده حکمروایان ترکمن در ایران بوده است.

سبک معماری بنای این مسجد تلفیقی از معماری های خاص شرق جهان اسلام که بعداز روی کار آمدن اسلام با معماری غرب آن در هم آمیخته و در دنیا مرسوم شده بود٬ است.

* در زیر هر دو از این مقاله در فایل پی دی اف ارائه می گردد:

۱. «اشعار بازمانده از دیوان حقیقی» از: علی بصیری پور٬ کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی٬ دانشگاه بین المللی قزوین

۲. نقدی بر مقاله «اشعار بازمانده از دیوان حقیقی» از: مهدی الهیاری تبریزی٬ كارشناس ارشد زبان و ادبيات فارسی، دانشگاه بين المللی قزوين

* توضیحات مرکز پژوهشی «میراث مکتوب» در مورد موارد فوق:

میراث مکتوب - «اشعار بازمانده از ديوان حقيقى» (802-872 ق)، عنوان مقاله ای است نوشتۀ آقاى على بصيرى‏پور ، كه در آينۀ ميراث شمارۀ 45 ، چاپ و منتشر شده است. مقاله حاضر نقدیست بر این مقاله که آقای مهدی اللهیاری برای چاپ در ویژه نامه نقد گزارش میراث ارسال کرده اند. ...
 

==============